X? b?i (k? 2)

B�t k� Nam Dao

(Tr�ch t? Nh?ng Con Ng??i – B�t K� 1 – Thi V?n xu?t b?n t?i Hoa K?, 2017)

Ch�n dung Nam Dao

– Ch? ?, quy?n l?c d?a d?m b?ng c?t c�i mi?ng ?n, c?m kh�ng ???c l?y ng??i m�nh y�u, b?t ph�, t? ph�, ki?m th?o t? t??ng, r?i chi�u d?, l?y ng??i n? ?�nh k? kia� H�a ra, ? ??ng sau, c� th? n�o v?n hai th? l?c �?�ng trong� v� �?�ng ngo�i� h�c nhau, Nh�n V?n – Giai Ph?m ch? l� con mu?i t? th?n? Th�nh th?, kh�n c?ng ch?t, d?i c?ng ch?t, ch? bi?t m?i s?ng�

Ch? Li�n ng?t:

– S?ng! S?ng th? n�o, m?i quan tr?ng!

– M?t m?t l� t??ng, m?t kh�c l?i c� ph?n ng�y th? n�n khi v?ch c�i m?t tr�i c?a C?i c�ch ru?ng ??t, b�u c�i t�nh c? h?i cu? b?n quan l?i b�n gi?y, ph?i ch?ng phe L� Du?n �?�ng trong� ng?m ?ng h? Nh�n V?n – Giai Ph?m ?? ph� phe Tr??ng Chinh �?�ng ngo�i�? Nh?ng ??n khi m?t th? l?c ?� chi?m ???c ti�n c?, h? ph?i gi? quy?n l?c, v� h? co l?i h?t nh? �?�ng ngo�i�, quay ?�nh v�o t�nh �v� ch�nh ph?� c?a nh?ng k? ?� ph?n kh�ng� L?ch s? l?p l?i t?n tu?ng nh�m ch�n nhi?u l?n. H?t nh? sau n�y, Mao d�ng h?ng v? binh n?m ???c quy?n l?c, r?i c?ng ch�nh Mao ra tay di?t h?ng v? binh. D??i l?p son kh?u hi?u, quy?n l?c th?i t�n d? phong ki?n ch? c� th? mang thu?c t�nh c?a nh?ng �ng th�nh ho�ng gi? roi c?m v?t, v� d�ng h�ng ?�n ch�, h�ng ?�n c?u, lo?i sai ?i c?n v� lo?i d? b?o� C?p ng�y, G?u ch?, H?c n?i, Ph??ng b?t h?i l�� h�ng m? thu?t xa x? trong m?t x� h?i ph?i �c�o b?ng�, ng�n ng? qu� ?? ph?i ??m ?� t�nh c�y s�u cu?c b?m ti�u bi?u n?n n�ng nghi?p mang truy?n th?ng cha �ng. Truy?n th?ng, ngh?a l� c? con tr�u ?i tr??c c�i c�y theo sau, tr�n nh?ng th?a ru?ng b�n b?ng ph�n t? m�n ch�n v�o l� h� h�t vinh quang ??n ?? b?nh ho?n.

Ch? Li�n xen v�o, gi?ng cao l�n:

– Nh?ng c?u n�i th? n�o th� n�i� Ai c?ng ph?i bi?t ch?t. Ch? th� ch? ch?t ch? kh�ng ch?u nh?c!

T�i kh?ng l?i. Qu? b� ch? t�i ?? c�i gan ch?t ch? kh�ng ch?u nh?c. Ch? b? nh� ?i giang h? t? tu?i ?u th?, l?n l?i, ??u tranh v� th�nh ng??i b?ng � ch� ngh? l?c, gi?a nh?ng l?a ch?n tr?ng – ?en, sai – ?�ng, th?t – gi? l�c n�o c?ng r�nh r?p th�ch ??. T�i th? d�i, tay s? l�n c?:

– V�ng� anh D?n ?� c?a c? b?ng dao c?o m?t l?n, khi ch? Khu� c� mang ch�u ??u l�ng. N?u anh ?y ch?t ???c l?n ?y, b? v? b? con, th? c� g?i l� �bi?t� ch?t kh�ng? Ch?t nh? v?y, c?u v?t ???c ai v� thay ??i ???c g�?

Ch? Li�n im l?ng. ? ??u d�y, t?a h? m?t ti?ng n?c. A, c�i l??i dao c�n, kh�ng ??t ???c m� ?au�

– C? gi? d? c�i l??i dao ?y kh�ng c�n. N� r?ch toang c?n c?, m�u nh?u xu?ng c� v�i, anh gi�y l�n, h�t, ki?u Nguy?n v?n Tr?i, ch�nh ch�ng bay l� gi?c, ch?ng h?n! Mi?n Nam s? tung h� anh, k? ch?t v� t? do v� ch�nh ngh?a, ??t anh l�n h�ng th�nh t? v� ??o! C�n Mi?n B?c, ch?c gi?i v?n ngh? s? l?ng ?i, v� s?, tr? n�n d? �c?i t?o� ??n ?? kh�ng h� v?n theo, kh�ng d?y v?n ngoan, ?�nh ?? �tho?i m�i�! �?y, ch?t th� nh? th?! C�n s?ng th? n�o? Tr?i sinh l�m gi?c b�t, th� vi?t. Mu?n m?i con ch? l� m?t ti?ng g�o th?t thanh, kh�ng th? vi?t g� ngo�i c�i th?ng kh?, s? ru?ng b?, ph?n b?i� O �p v?t ch?t may c�n qua ???c, nh?ng tinh th?n th�, �i th�i! �?u nh?ng n?m 1960, Ho�ng C?m vi?t ???c V? Kinh B?c. Tr?n D?n ho�n th�nh C?ng T?nh, r?i ��m n�m sen. Nh?ng B�ng Ch? c?a L� �?t v� B?n L? c?a �?ng ��nh H?ng kh�ng bi?t c� ph?i c?ng t? nh?ng ng�y ?y kh�ng?

Ch? Li�n v?n im l?ng. Ti?ng ?i?n tho?i vi?n li�n vo ve nh? mu?i ng�y. T�i ti?p:

– V?y gi? d? t?t c? nh?ng l??i dao kh�ng c�n, n� c?t, xo?t m?t c�i, ??t c? v� ch�ng ta c� th�m d?m v? � th�nh, anh h�ng, ch?t v� c�i n? c�i kia. Nh?ng ??i l?i ch�ng ta m?t ?i nh?ng t�c ph?m ?� c?u v?t ph?n n�o ???c ba m??i n?m v?n ngh? b? tr�i khu?u, tay � bu?t m�i ?�m mang c�i h�nh d?ng t� li?t th??ng t?t c?a c? m?t t?p th? �nh?ng nh� v?n� ch? gi?i � a �ch?ng M? c?u n??c�, h�t b�i h�t hy sinh, anh d?ng� ?? ti?p tay g�y ra m?t cu?c h?y di?t, s? t? vong l�n ??n s? tri?u ??m ?? ng�n m?t b�n tay� Kh�ng, tr?m ph?n kh�ng. Kh�ng ai c� c�i quy?n b?t ng??i kh�c l�m anh h�ng! V� c�i ch?t, d?u ch?t th? n�o, v� c�i g� cao ??p ??n ?�u ch?ng n?a, c?ng kh�ng th? ?�nh ??i l?y s? s?ng. Nh?t l?i l� s?ng ?? ti?p t?c nh? t? nu�i ??i.

Nh? anh D?n, 1961, nh? ti?u thuy?t ��m N�m Sen. N?m 1963, Z? Zo?c (th?). N?m 1964, M�a S?ch (th?). 1965 l� th?i gian sung s?c, hai t�c ph?m M?t Ng�y C?m Ph? (ti?u thuy?t) v� Nh?ng ng� t? v� nh?ng c?t ?�n (ti?u thuy?t). N?m 1967, Con Tr?ng (th? h?i k�). N?m c?a T?t M?u Th�n 1968, 177 C?nh (h�ng ca l?a). Kh�ng bi?t sao anh ??i 6 n?m sau, ??n 1974 m?i ra �?ng ??t t�m th?n (nh?t k� th?). R?i 1978, Th? kh�ng l?i � M�y kh�ng l?i (th?, h?a). Li?n sau ?� l� 1979 v?i B? tam Thi�n Thanh � 77 � Ng�y Ng�y, 1980 v?i B? tam 36 � Th? d�i � T? M� d�ng sao. Ba n?m sau, anh b?nh. Nh?ng ??n 1987, anh vi?t Th? Mini. Anh vi?t, c? vi?t. Bi?t bao gi? in? H� chi! Kh�ng c?n, vi?t l� nghi?p. C? th?, anh vi?t g?n ba m??i n?m. M?t m�nh. Kh�ng ??c gi?! R?i n?m 88, Tr?n D?n, L� �?t, Ho�ng C?m� ???c ph?c h?i h?i t?ch H?i Nh� V?n. T�c Ph?m M?i xu?t b?n B�i th? Vi?t B?c (b? ch??ng H�y �i M�i, ?� n�i tr�n). Sau l� C?ng T?nh n?m 94, ???c trao gi?i th??ng n?m 95. Anh m?t n?m 97. �?n 98, t?p M�a S?ch ???c nh� xu?t b?nV?n H?c cho ra m?t.

Tr? l?i Nguy?n Quang L?p, h?i qua th?i Nh�n V?n, anh t? th?y anh ???c c�i g� nhi?u nh?t? Tr?n D?n ?�p, ???c c�i ho?n n?n. Do ???c c�i ho?n n?n n�n ???c kh�ng d??i ba ch?c t�c ph?m trong ba m??i n?m.

�� l� th?i anh ?i Hu? g?p anh em l�m b�o S�ng H??ng. Ho�ng Ph? Ng?c T??ng h?i, sau khi anh nh?n �h?i t?ch�:

– Th?a anh, con ng??i s?ng ai c?ng c?n c� nh�n c�ch, nh� v?n l?i c�ng ph?i c� nh�n c�ch. Theo anh, nh�n c�ch nh� v?n quan tr?ng nh?t ? ch? n�o?

Tr?n D?n ?�p:

– Nh�n c�ch nh� v?n ch�nh l� v?n c�ch c?a anh ta� (Ghi, trang 439)

Sau ?�, Tr?n D?n v�o S�i G�n. V� ?� l� d?p t�i g?p anh l?n cu?i.

***

G?p nh?ng ng??i t�i g?n b�, l?n n�o t�i c?ng t? nh?, ai bi?t ?�u nh?ng b?t tr?c v� t�nh c?, v?i th?i gian th� kh�ng ch?ng l?n n�o c?ng c� th? l� l?n cu?i. �� l� c�ch t�i s?a so?n t�m th? s?n s�ng nh?ch m�p c??i tr??c m?i ???c – thua, m?t – c�n, ??i ng??i ai c?ng c�. L?n g?p c�c anh sau d?p T?t D??ng L?ch n?m 1982 c?ng v?y.

Ch�ng t�i �h?i sao� ? nh� D??ng T??ng m?t bu?i x? chi?u. Gi� m�a ?�ng b?c vi v�t qua nh?ng c�nh b�ng tr? l� d?c con l? L� Th??ng Ki?t, ??y c�i se se b?ng gi� ng?m qua nh?ng chi?c �o len m?ng m?nh ch?p xu?ng con ng??i khi?n d�ng d?p co ro t?i nghi?p ??n x�t l�ng.

C�c �t? m� l?c t?c, ng??i tr??c k? sau, g?p th� c??i, nh?ng l� c�i c??i c?a nh?ng cu?c chia tay ai c?ng tr�nh n�i th�nh l?i. Qu� cho t�i l� nh?ng b�i th? c�c anh ch�p t?ng. Th? �?ng ��nh H?ng th?m m�i ?i, b?n c�u. Th? L� �?t, d?p d?n b�ng ch?, b?n c�u. Th? Ho�ng C?m, th� thi?t quan h?, b?n c�u. Th? D??ng T??ng, g?p gh?nh lyrique, t�m c�u. Ri�ng Tr?n D?n, b?n trang th?, vi?t ch? nh? ki?n b� ngang b� d?c, r?i v? v?, vi?t vi?t, ??c tr�n, m?i t�n ch? xu?ng, sang trang m?i t�n l?i bay l?n v?. Ghim v�o tim v?i nh?ng n?i ?au �v? k?�, nh?ng h?t b?i �x?� v�o bao la, v?i nh�n duy�n v� nh?ng s?i t? h?ng ??t ?o?n trong ni?m ?au �m?t k?� thu? l? Z�ng sao�

�i t�i hoa, bao nhi�u ?�y quanh t�i l� t�i hoa. V� t�i hoa, kh?n kh? thay c?ng l� ho?n n?n, bao nhi�u l� ho?n n?n. T�i th?m h?i, n�y s�ng n�y n�i, ai tr?n ai y?m g� m� c�i ??t n??c n�y c? ph?i ch�n s�u v�i ch?t nh?ng ??a con ?u t� nh?t? C? sao nh?ng g� l� tinh hoa tr� tu? c? mu�n ??i ph?i ch?ng tr? v?i c�i vung tay th� b?o c?a th? quy?n l?c nh?t th?i?

N?m 1982, Ho�ng C?m l?i b? b?t. T?i danh l� b�n r??u chui! Oan nghi?t l� m?t nh�n b?ng c?p m?t nh?ng con chu?t nh?t chui ra l�c ?�m ?? xu?ng th? gian. B�n r??u chui ?�u ph?i ch? m?t Ho�ng C?m? L? n�o l� v� anh giao du v?i t�i, Vi?t ki?u, t?c l� ng??i n??c ngo�i (ngo�i n??c?).

Th?i gian ?� t�i ? Paris. Tin anh b? b?t t�i ??c trong t? Le Monde gi?a m?t ti?m ?n Vi?t Nam khu Quartier Latin. N??c m?t t�i ?a ra, kh�ng c?m l?i ???c. T�i b?t M�tro tr?m St Michel, nh�n x? qua l� b?n n??c c� nh?ng con s? t? h� mi?ng phun c� v�i. C� l? d�ng ?i?u t�i l�c ?y th?m th??ng l?m. �?n ?? m?t ng??i da ?en ngh�o kh? v? vai, m?t k? sans abri c� l?, ??a cho t�i ?i?u thu?c anh ?ang h�t d?.

A, con ng??i v?i nhau. Th?t may, c?ng c� ch�t t�nh! T�i l?ng l?ng r�t m?t h?i, r?i tr? l?i. Sau Ho�ng C?m, c�n ai n?a? Tr?n D?n, �?ng ��nh H?ng, L� �?t� T�i l?i c�n giao du c? v?i Nguy?n Tu�n, V?n Cao, B�i Xu�n Ph�i� to�n thu?c di?n Nh�n V?n x?a c� v?n ??� T?i h�m ?�, t�i gh�p th? c�c T? M� t?ng, ?? b�o ??n ch�t t�nh tri ng?. Ti?n ?�y t�i xin ch�p l?i:

M?t ch�m sao nh?p nh�y nh?ng �u lo

V? t? l?i l? Z�ng Sao gi?a h?

N?i ?� ??t t�n v� ch? ??nh s? d?m ch�ng T? m�

Nh? nh?i tr?ng khuya nhi?u xu?ng ng�n h�

Thu? B�ch C�u v?ng c�u tao ng?

Chuy?n t?n s? l�ng nh?ng �nh sao sa

Ch? ?� ??n m?t v�ng ch?a ti?ng n�i

�?t l?a l�ng l�n ?u?i m� sa

Ai kh�p gi� gi?a hai m�a v?i v�

Tr?i qu� h??ng xao x�c m?t canh g�

Ti?ng ch� s?a

Ti?ng hu�t s�o m?t ng??i ?i ch?i ?�m v? ?�nh th?c

M?t l? �nh bu?n k? ? xa

B? ao m? n?ng tr? m�nh, s�o t?m

R?a c�nh g?y x? b?i gi?a bao la

Xin ??i nh� m�a chim m�y v? t?

�?u ?ng ten s? l?i tin nh�

Kh�u l� l?ch ch?, L? Z�ng Sao, T? M�, nh?p nh�y �u lo l� clignetitude, ch? Tr?n D?n b?a. Ti?ng hu�t s�o, m?t l? �nh bu?n l� D??ng T??ng. M�a v?i v� v� b? ao m?, �?ng ��nh H?ng, t? �bao gi? v? trong khoanh m?t c�i ao � ng?i gi?t �o c? ng�y�. N?ng tr? m�nh, kh�p gi�, ch? Ho�ng C?m. R?a c�nh, x? b?i, l?i Tr?n D?n. M�a chim m�y v? t?, v� ?ng ten, l� ch? L� �?t. Nh?ng ch? n�y l� l?ch nh? th? ch?ng hi?u ch�ng c� ???c ba ??i b?n c? n�ng hay kh�ng?

***

V? H� N?i h� n?m 1988, t�i s?ng s?, kh�ng bi?t l� bu?n hay vui khi n?n nh�n Nh�n V?n – Giai Ph?m ??u �???c�, v� ??u �nh?n�, ph?c h?i h? t?ch. V?n Cao tr??c ??y ???c Hu�n ch??ng h?ng t?, h�n hoan c� – v�t v�t – t�ng ?i ch?p ?nh, v?i H?i � Kh�ng qu�n, v� l� t�c gi? c?a nh?ng b�i h�t bi?u tr?ng nh?ng binh ch?ng n�y.

�� l� c�i r?t sau khi T?ng b� th? Nguy?n v?n Linh �c?i tr�i� v?n ngh? s? n?m 1987 v� Trung ??ng th�ng qua ngh? quy?t do Tr?n �?, Tr??ng ban V?n ho� V?n Ngh?, so?n th?o.

Nh?ng ch? n?m sau �?i M?i ?� kh?ng l?i. Tr?n �? m?t ch?c. Linh th?t l�i v� �? M??i x�ng l�n. T�i tr�ch V?n Cao. T�i b?o, ti?ng t?m anh ch? m?t ?i ch? th�m ???c g� v?i c�i Hu�n ch??ng ?�. Anh gi? say, m?ng t�i l� qu�n khi�u kh�ch � agent provocateur � r?i gi? tay d?a ?�nh.

Th�i B� V�n, chuy�n gia v� l� nh� ph� b�nh M? Thu?t c� ? ?�, ??ng d?y ch�a m?t cho V?n Cao, k�u, anh mu?n ?�nh th� c? ?�nh t�i. Thao, con tr??ng anh, c?ng nh?m l�n, b?o t�i ch� ??ng ch?p b? ch�u. Kh�ng ?�ng ???c k?ch ?�nh (tr??c m?t kh�n gi? c� th? l� k? ?i theo �b?o v?� (!) t�i), anh ?�nh ?u?i v?y.

Th?t ng? ngh?nh, ch? B?ng v? anh can thi?p. X?u g� ? V?n Cao c?ng ?? cho �b�� B?ng l� sai. H�m ?y, h�nh x? r?t t? c�ch, ch? qu�t anh. Ph?n t�i, t�i xin v?i b?n b� c� m?t l� qu�n ?i, ?? gi? �huy?n tho?i� V?n Cao. B?i huy?n tho?i c?ng c?n: c� t� g� ?? h�nh di?n, ?? v�nh vang, c?ng l� m?t c�ch gi? cho m�nh t?n t?i gi?a m?t c?n h?n mang ??o l�.

G?p n?n nh�n v? Nh�n V?n – Giai Ph?m, t�i b?t gay g?t, nh?ng c?ng ch?ng gi?u g� c�ch m�nh suy ngh?. Kh�ng kh�c v?i tr??ng h?p V?n Cao, t�i ngh? nh?n h?i t?ch l� ph� ?i m?t c�i huy?n tho?i, kh�ng ph?i v? nh?ng con ng??i, nh?ng l� huy?n tho?i v? phong tr�o Nh�n V?n – Giai Ph?m, ng?n l?a d?u ai c� dang tay d?p sao v?n c? �m ? ba m??i n?m nay trong l�ng ng??i. V�ng, t�i n�i th?, d?u c�c anh c� th? kh�ng vui. Ph?n Tr?n D?n, anh bu?n, im l?ng. Con c?p ng�y kh?t kh?, nh??ng l�n, �nh m?t kh�ng r?ng r?c nh? c?p nh? r?ng. V?i th?i gian, anh th�nh c?p nh�, c?p ph? V? L?i, c?p ch?ng g?y ?i d?c Y?t Ki�u, ??n Tr?n H?ng �?o r? tr�i, v� l?ng th?ng b??c v? ph�a B? H?. V�i ng�y sau anh bay ra Hu?.

Ch�ng t�i g?p l?i nhau ? S�i G�n gi?a m?t bu?i tr?a n?ng g?t. Anh ??i, ng?i r�a m?t c�i qu�n b�n ???ng. V?n c�i t? th? c?p ng?i ch?ng m?t nh�n ??i, ch?p ch�ng xe qua xe l?i nh? kh�i kh�t m�i x?ng nh?t. C?p nheo m?t ch�a n?ng l?ng l?ng ch?ng g?y ??ng l�n. L?n ?y l� l?n ??u anh v�o mi?n Nam. A, c�i l??i dao c�n. N� ch?ng ph?i ch? c?a c? ng??i. N� ch�m ngang l?ng T? Qu?c. Kh�ng ??t ???c th?t, mi?n Nam v?n ?�. Nh?ng m� ?au, n?i ?au c�n ?�, l?ng r??m m�u, nay v?t s?o m?i t?y da non, xin ch? ai ??ng m?nh. Ch�ng t�i l?i h?n h�.

T?i h�m sau, li�n hoan tr�n g�c ba nh� Nguy?n Quang S�ng. Nguy?n Duy m?i ?i Li�n X� v� ��ng �u v?, ?ang ?�nh ti?t canh v?t d??i b?p. �� h?n, nh?ng sao m�i ch?a th?y Tr?nh C�ng S?n. Kho?ng b?y gi?, c� ti?ng ch�n, ti?ng ng??i. S?n ?i tr??c, L? Qu?nh ?ang x?c B�i Gi�ng theo sau. A, hay th?t l� hay. Con ???i ??i T? Thi�n t?i nay g?p c?p ng�y. N?m 24 tu?i v� ??u m?t ??i th?, Gi�ng h? b�t V�ng theo m�u hai v�ng tay kh�p ch?t. ? th?a em ta th?y m?ng kh�ng th??ng. N?m x?p x? 20, D?n �ch�n ti?n chi?n�, v� trong D? ��i, b?n tuy�n ng�n T??ng Tr?ng, anh g?m:

Kh�ng th? rung c?m ch�ng ta n?a c�i v?n ch??ng c? t�ch ch? c� m?t chi?u ch? nh?c g?i m?t c�i ??t m?t t�m t�nh� Sau c�i th? gi?i hi?n tr�n h�ng ch?, ph?i ?n gi?u mu�n ngh�n th? gi?i, c? th? gi?i ???ng th�nh v� ???ng h?y� B?n l�ng m?n, sau khi ch�i xong n??c m?t l?i l?m nh?m n�i chuy?n nh?ng n�ng ti�n.

�Ch�ng ta ph?i nh? r?ng ch�ng ta ???ng k? nh?ng c�u chuy?n c? t�ch cho ng??i ??ng tu?i nghe. Ph?i g�y n�n c? hai kh�ng kh� hoang ???ng v� hi?n th?c� Ch�ng ta c?ng kh�ng th? t�ch l?p ???c h?n th?c h?, v� chia ?�i ??a tr?n b?ng m?t b? sao r� r?t� L�m sao m� gi?i quy?t ???c s? m�u thu?n phi th??ng ?�?

Ch�ng ta ch? c� m?t con ???ng ?i ?? tho�t kh?i m� ??. Ch�ng ta ch? c� th? dung h?p ???c th?c v� h? b?ng h�nh t??ng�Th? n�n ch�ng t�i � thi s? t??ng tr?ng � ch�ng t�i s? n�i l�n v� ch? n�i l�n b?ng h�nh t??ng, th? ng�n ng? t�n k?, ng�n ng? c?a nh?ng th? gi?i y�u ma, c?a nh?ng th? gi?i th?n nh�n m� c?ng l� c?a c�i th? gi?i �u s?u ?�y n?a.

Th? ra anh c?ng m?ng kh�ng th??ng! Anh b? nh?ng nh�t cu?c ?�o m? �ti?n chi?n�: �c�i thi ca c? r�ch, c�i thi ca t?nh c?a ti?n nh�n ng�m v?nh, c?a b?n l�ng m?n ch?ng l�m ch�ng ta qu�n, v� ch?ng c� th? ??y ??a ch�ng ta theo nh?ng nh?p ?i?u b?ng b?nh c?a b?n thanh �m ho�n v?. Th? n�n ch�ng t�i � thi s? t??ng tr?ng � ch�ng t�i s? ?�n v? ?�y t?t c? nh?ng th? gi?i quay cu?ng, ch�ng t�i s? b?t m?t v?ng tr?ng ph?i l?n, m?t �nh sao ph?i m? ?i, m?t ch? ?? ph?i t�n vong v� m?t b�i th? ph?i v� c�ng linh ??ng. V� v?i anh, ngh?a l� m?t b�i th?� kh�ng ???c d�ng l� tr�, kh�ng ???c d�ng c?m t�nh, ngh?a l� kh�ng ???c ch? d�ng c� m?t quan n?ng t�ch b?ch c?a ch�ng ta � d� quan n?ng n�o ?i n?a. H�y ?em t?t c? linh h?n, h�y m? t?t c? c?a ng�ch c?a t�m t? m� l� h?i. Tr?n gi� s? l�n: t?c kh?c v� ??t nhi�n, v� th? ?� kh�ng c?n l� lu?n.

Ch?ng bi?t ???i ??i T? Thi�n ?� ??c D? ��i hay ch?a? Ch? th?y ???i ??i h?ch mi?ng c??i khan v� x�p l?i, m?t h?p h�y. C?p b?t ??ng, nh?ng nh�n ???i ??i ch?m ch?m. Anh em x?p cho ???i ??i ng?i tr??c m?t c?p. S?n t??i t?nh ��Anh Gi�ng, h?a kh�ng ???c ph� nghen!�. M�m m�m, Gi�ng c??i, ti?ng c??i trong v?t h?n nhi�n. Ch?a ??ng v�o ??a, Gi�ng bi b� ch? tr? v�o D?n, v� n�i, tay vung l�n, mi?ng say s?a. Ch?ng ai hi?u g�! V� anh n�i m?t th? ti?ng lai ti?ng �?c, ti?ng Anh, ti?ng Ph�p, ngh?a l� th? ti?ng ri�ng c?a B�i Gi�ng, l?n nh?n ?? lo?i ng? ng�n. L? th?t, D?n g?t g�. Th�nh l�nh, Gi�ng ??ng l�n gh?, ti?p t?c n�i, nh? di?n thuy?t. S?n ra b�n c?nh, k�o Gi�ng ng?i xu?ng, nh?c ��Ph� qu� cha n?i! H?a g� qu�n r?i ?��. Gi�ng c??i kh� kh�, gi? ng?i y�n. S?n v?a v? ch?, Gi�ng l?i ??ng d?y. Con ???i ??i T? Thi�n nghi�ng ng?, k�u ch� cho�t, l?i n�i. L�c ?y D?n gi? tay. Gi�ng ng?ng ngay, m?t tr? l�n nh�n. Con c?p gi?ng tr�u m?n th?t ��Ng??i ta b?o B�i Gi�ng gi? ?i�n!�. Gi�ng l?i k�u ch� cho�t, nh? gi?c, c�n g� n?a? D?n im l?ng. Gi�ng v�ng ??ng l�n gh?, r?i gi? xi�u gi? v?o. L? Qu?nh ph?i ch?y l?i ??. Con ???i ??i T? Thi�n c? th?, di?n m�n ??c tho?i, nh?ng v� ng�n, c� l? d�nh ri�ng cho c?p. L? Qu?nh v� t�i, m?i ng??i m?t b�n, d�u Gi�ng xu?ng thang, ra ???ng g?i xe x�ch l�. �?y Gi�ng l�n, ch�ng t�i tr? ti?n xe. V?a quay l?i th� Gi�ng ?� nh?y t�t xu?ng x�ch l�, tay ch�a ra, mi?ng k� k�o "… �tau� kh�ng ?i xe, mi chia �tau� m?t n?a ti?n xe h?!�. R?i Gi�ng l?n trong b�ng ?�m tr�n ???ng x?a l� C�ng L�, nay l� Nam K? Kh?i Ngh?a, v?t �o b� ba tr?ng v?t bi?n v?t hi?n nh? m?t linh h?n l?c l�ng. L? Qu?nh k?, ng??i nghe lo cho Gi�ng. S?n c??i ��Gi� ?y t?nh, kh�n th?y m? t?, ??ng lo!�.

Hai b?a sau, t�i l?i l�n ???ng. Nh?ng sao ch?a ?i m� ?� nh?! L?i t? nh?, l?n cu?i, nh?ng mi?ng c? h?n s? g?p l?i, c�n g?p l?i, d?u tr?i mang mang, ??t mang mang, v� ??i d??ng b�y gi?, l?i Nguy?n Tu�n, ch? c�n l� c�i ao ?ch m?t ?�m m?a.

T? tr? s? b�o V?n Ngh? s? 43 �?ng Kh?i, Nguy?n Duy, H?ng �?ng v� t�i gh� l�n c?n g�c n?i Tr?n D?n ngh? tr?a nh� H?ng V?n, m?t nh� b�o h?u non, ?ang ? t?m. Tr?n D?n n?m, m?t nh?m nghi?n, tay v?n n?m chi?c g?y h�m n? t�i xin anh. Khi ?�, anh n�i ��B?u Ch? m?i cho� v� t�i ?�nh �th? th� anh gi? l�m k? ni?m!�. Nh�n anh, t�i th� th�o v?i �?ng, ��Th�i ?? �ng ?y ng?!�, d?u t�i bi?t anh ch? nh?m m?t. Anh th?a bi?t t�i ??n ch�o anh. Nh?ng c? anh l?n t�i, ch�ng ta n�o c� ai bi?t ??y l� l?n cu?i.

T�m n?m sau, t�i gh� Bolsa g?p Tr?nh Cung. C�u ??u Cung n�i, l� �Anh D?n m?i m?t, m�nh v?a nh?n ???c tin!�. V? nh� Ho�ng Kh?i Phong, t�i d�m n?i ?au x� l�ng tr�n phi?n m�y ?i?n to�n, vi?t v? con c?p ng�y v?a chia tay c? ph? th? l?n r?ng xanh. B?n vi?t ?�, r� r�ng t�i g� �save�, nh?ng n� l?i tr�i tu?t v�o h? kh�ng v� m�y h?ng. Ho�ng Kh?i Phong loay hoay ch?a nh?ng v� ph??ng. D?u c� �Save�, ai l�m th? n�o c?u v�n ???c c�i m?t m�t ch�nh, l� anh. V�ng, m?t m�t ?� v� c�ng l?n cho t?t c? nh?ng k? l�ng c�n g?n b� v?i ch? ngh?a v� qu� h??ng.

***

M?t chu?i bi?n c? k? t? cu?c ?�n �p ? Thi�n An M�n ??n s? s?p ?? b?c t??ng B� Linh khi?n t�i l?i ch?ng ???c visa ?? �qui c? h??ng� th?m h?i c�c anh sau n?m 1990. Th? l� �?ng ��nh H?ng ?i. R?i B�i Xu�n Ph�i, V?n Cao. V� Tr?n D?n n?m 97. Nghe tin L� �?t �???c� qua Paris, t�i v?i bay ??n h�n huy�n. Ch�ng t�i c� v�i ng�y v?i nhau n?i nh� m?t ng??i b?n nh� v?n �? K. ?� m??n cho ?.

S�ng n�o ch�ng t�i c?ng ra u?ng c� ph� tr�n St – Germain. Nh�n ra ph�a tr??c l� M�tro Od�on, quay v? ph�a sau, sao ch�ng t�i v?n l?i ch? th?y B? H? trong c?n m?a b?i. L� �?t b?o ��D?n m?t th? l� h?n n?a n?m r?i! Nhanh th?t, c? nh? m?i h�m qua��. V�ng, m?i h�m qua. Nh?ng c�i m?t ??ng h? tr? tr?n kh�ng kim trong gi?c m? ? H� N?i ng�y n�o l?i hi?n hi?n tr??c m?t t�i. ? Paris, kim ??ng h? l� m?t hi?n th?c. V�ng quay c?a kim m?t chi?u, v� chi?u ?� l� chi?u quay ?�nh d?u nh?ng ti?n b? trong m?t s? ??a h?t nh?t ??nh. Nh? khoa h?c. K? thu?t. Nh? c�ng, th??ng nghi?p. D??i m?t m?c, l� quy?n con ng??i. Nh?ng d?u sao, n� c?ng nh�ch l�n, trong m?t th? gi?i th�ng tin m?, kh�ng ch?p ch?p, � l�, chai c?ng ??n ?? m?t h?t s?c s?ng. L� �?t nh?c k? ni?m x?a, gi?ng ti?c nu?i ��D?n n� c� t? c�ch �ch??ng m�n�! C�n m�nh th� kh�ng, c? b�ng l?n ba l?ng nh?ng��. T�i l?i h�nh dung ra con c?p ng�y, m?t r?ng r?c, quy?t li?t tuy�n ng�n, r?ng c�i kho ch? l� t�i s?n qu� nh?t c?a m?t d�n t?c. Anh nh?ch m�p, r�u rung rinh ?�a h?i t�i, c�i m�n kinh t? h?c c?a c?u n� c� d?y th? kh�ng? Kh�ng h?, anh c??i, th? th� �h?ng�. Nh?ng ph�t ?y th?t hi?m. ��a xong, anh l?i tr?m ng�m.

T�i h?i L� �?t, ?� ??n l�c anh vi?t v? Nh�n V?n – Giai Ph?m nh? nh?ng ch?ng nh�n v� n?n nh�n ch?a? �?t b?o, Ho�ng C?m n�i v� thu c�t – x�t, d? c� ??n c? ch?c cu?n b?ng. C�n m�nh, anh c??i, m�nh ch?a ghi ch�p g� c?. T�i b�n, vi?t v? Nh�n V?n – Giai Ph?m l� vi?t v? m?t giai ?o?n v� m?t tinh th?n v?n h?c. Anh g?t g�, th? c?u th?y c�i g� g?i l� tinh th?n Nh�n V?n? C�u anh h?i, t�i ch?a ?�p, kh?t ??n h�m nay. Xin th?a g?n: t�nh nh�n b?n c?ng v?i tinh th?n s�ng t?o. V� nh? ph??ng ti?n v?n chuy?n x� h?i ??n l� t??ng m� chung quy?t l� h?nh ph�c con ng??i, v?n ch??ng h�nh ??ng d?n th�n, can ??m ph� ph�n hi?n th?c. T? quan li�u, ch? ngh?a t� h?ng c? h?i, v� b?n ch?t phi nh�n gi?a th?p k? 1950 l� ??i t??ng. Ngh? k? l?i, ??n nay l� thi�n ni�n k? th? 21, t�nh h�nh x� h?i c?ng ch?a kh�c l� bao, th?m ch� so v?i th?i ?� qua th� nhi?u v?n ?? c?p b�ch h?n, trong ?� s? m?t ni?m tin v�o t??ng lai ??n ?? tuy?t v?ng l� c?n b?nh ung th? b? n�o ?� v�o giai ?o?n cu?i c�ng.

T??ng quan gi?a quy?n l?c v� v?n h�a trong x� h?i c� m?t s? thu?c t�nh kh� ch?i c�i ???c. N?m 1987, �ng Nguy?n v?n Linh �c?i tr�i� cho v?n ngh? s?, th?a nh?n hi?n th?c �b? tr�i�, v� tr�i b?ng nh?ng v�ng kim c� xi?t l?i n?i ra t�y theo nhu c?u ch�nh tr?.

��ng m?t c�i, t? 87 ??n 91, li�n ti?p m?t s? t�c ph?m s�ng gi� ra ??i. T??ng v? h?u, Thi�n s?, Nh?ng Thi�n �??ng m�, N?i bu?n chi?n tranh, �i v? n?i hoang d�, Nh?ng m?nh ??i ?en tr?ng, B?n kh�ng ch?ng� V� nh?ng khu�n m?t m?i nh? D??ng Thu H??ng, Nguy?n Huy Thi?p, Ph?m th? Ho�i, B?o Ninh, Nh?t Tu?n� l�m n?i l�n m?t kh�ng kh� s�ng t�c, m?nh d?n h?n, ch?t l??ng c�, v� g?y n�n ???c c�i hy v?ng l?p d?n kho?ng tr?ng c?a th? v?n h?c kh?u hi?u, xo�ng x?nh, c� t�nh d?ch v? tuy�n hu?n, u? l?o, ??ng vi�n thi c�ng th�c chi?n.

R?i c?ng ?�ng m?t c�i, Linh co l?i, �? M??i l�n. ��ng m?t c�i, s�ng t�c l?i khu�n ph�p ng?m mi?ng. V� ? giai ?o?n b? bao c?p x� h?i ch? ngh?a qu� ?? ti?n l�n (ti?u) t? b?n th? c�ng ?? v� ?en, v?n h�a trong n??c tr�n lan tr?m chuy?n xe c?n ch�, ch??ng r? ti?n, t�nh H?ng K�ng, ��i Loan, Th�i Lan�

�?t n??c ch�ng ta c� ph?i ch?ng ?ang ph� s?n ? m?i m?t? Kinh t? t?t h?u, n? c? n?, th? h? sau (?) tr?. Con ng??i h? gi�, xu?t kh?u l�m t�i m?i kh?p n?i, � – sin vinh quang v?i nhi?m v? qu?c t?. C�n v?n h�a, ta ch? c�n ??c c�i m�n thi hoa h?u, hoa h?u t? l�ng t?i huy?n, t? huy?n t?i t?nh, t? t?nh t?i v�ng, t? v�ng t?i th�nh ph?, r?i t? th�nh ph? ??n to�n qu?c. Gi�o d?c, �i th�i, c? n??c �l�ng� h?c nh?ng ti?n s?, ph� ti?n s? nhan nh?n ??y ???ng.

Ti?ng b�o ??ng ch?c n?m vang nh? ti?ng s?m, s?m ??ng nam bang theo c�ch n�i m?t s? gi? ??i qu?c ??n th?m vi?ng ta trong huy?n tho?i Tr?ng Qu?nh. Nh?ng c�c v? l�nh ??o nay ?ang hy sinh cho ti?n ?? hay hy sinh ti?n ??? H? ki�n quy?t ng?i y�n, kh�ng ??ng ??y, b?ng ch�n nh? v?i, r?ng r?nh ng?a xe. M?c d?u c� 25 tri?u (t?c l� 60% l?c l??ng lao ??ng) ng??i th?t nghi?p, theo th?ng k� c?a Ng�n H�ng Th? gi?i n?m 2002. Th? th� tr?m ng�n � – sin, tri?u g�i m�i d�m, l� t?t y?u, l�� �qui lu?t�, th? qui lu?t m?i.

Ch?a bao gi?, tinh th?n nh�n v?n c?n nh? l�c n�y! Gi� ?i, ??ng nghe l?i khuy�n ch? ??ng rung c�y! Gi� h�y l�n! Cho c�y ??i m�a thay l�. V� s�ng m?y kh�c nh?ng r?i n??c c?ng ch?y, m�y m?y t?ng nh?ng r?i chim c?ng bay�

***

Nh� v?n Ph?m th? Ho�i, ng??i bi�n t?p v� hi?u ?�nh GHI, n�i r� �V?i ch�ng ta, ?� l� nh?ng v?n li?u v� t? li?u v� gi� v? m?t giai ?o?n v?n ch??ng v� l?ch s? cho ??n nay v?n x?p s?, n?u qu? c�n c� s?��. Ghi tr? n�n m?t h�nh ph?t, Tr?n D?n vi?t, nh?ng �k?t qu? c?a h�nh ph?t v?i m?t ng??i l?i c� th? l� qu� t?ng kh�ng ng? t?i bao nhi�u ng??i kh�c�. �i?u n�y r?t ?�ng. Nh?ng n� ?�i h?i ng??i kh�c, t?c l� ch�ng ta, m?t c�ch ??c ?? hi?u.

Ch? t�i, ch? Li�n, ?� ??c. Ch? c?ng hi?u, l� Tr?n D?n ?� t?ng ??u h�ng, Ho�ng C?m th? n�y, L� �?t th? kia� Ai c?ng c� l�c nh?t ch�, y?u x�u, h�n ?i, qui thu?n v� th?m ch� ?�i khi van l?n ch?y �t?i�. Ch? bu?n v� ?�n t?t, n?n t�n v� d?m c�y nhang ch�y ??n g?c kh�ng c�n c�i m�i ng?t ng�y g�y m� tr�n b�n th? n?i th?n t??ng v?a s?p ??. V�ng, n?u l� th?n t??ng, th� c� th? th?t. Nh?ng n?n nh�n v? Nh�n V?n – Giai Ph?m l� nh?ng con ng??i. V� nh?t l� nh?ng nh� v?n. H? c� th�nh th?n t??ng, l� do ch�ng ta n?n l�n cho ch�nh ch�ng ta. Nhu c?u t? l? kh�ng ph?i l� l?, t? ng�y con ng??i t�m ra l?a, bi?t t?m quan tr?ng c?a qu� kh?, v� ?? ra huy?n tho?i nh? m?t trong nh?ng ph??ng c�ch nh?m x�c ??nh b?n th? m�nh.

H? l� nh?ng nh� v?n. L?p l?i l?i Tr?n D?n, nh�n c�ch c?a h? l� v?n c�ch. �i?u sau, ?�i h?i h? c� t�c ph?m. Ch�nh c�i s? r?t ng??i l� y?u, h�n� ?? t? ho?n n?n m?i cho ph�p h? vi?t v? c�i r?t ng??i c?a nh?ng con ng??i. Gi? nh? h? ch? anh h�ng (r?m), ki�n c??ng, m�c m?t m�nh nh? Th?y An (r?i ch?t), th� b?t qu� h? ?? l?i c?ng ch? m?t hai c�u, ??i lo?i ki?u �b�y l� gi?c!�, �kh�ng th�nh g� th� th�nh nh�n�, ho?c �th� l�m qu? x? t? do (mi?n Nam x?a, USA b�y gi??) c�n h?n l�m v??ng ??t ??c t�i to�n tr? (mi?n B?c x?a, Nga mafia b�y gi??)�. Tr?i ?i! �?t n??c ta ?� c� qu� nhi?u anh h�ng. H? l� nh?ng k? ?� n?m xu?ng r?i, v� cho s?ng d?y ch?c g� h? ch?ng kh�ng h?i ti?c?

C�ch ?�y b?n n?m, t�i l?i v? H� N?i. T�i ??n th?p h??ng cho Tr?n D?n, cho V?n Cao� Nh? nh?ng n?m x?a, t�i ??n th?p h??ng cho Nguy?n Tu�n, cho B�i Xu�n Ph�i� T�i c� c?m gi�c h? v?n ?�u ?�y, nh? nh?ng ng??i mu�n n?m c?, l?n qu?n trong t�m t? nh?ng k? n�i t�nh g?n b� v�o ch?, v�o ngh?a, v� v�o c? c�i ??nh m?nh kh?n kh? c?a nh?ng ng??i l�m ngh? thu?t nh?ng kh�ng c� t? do.

��u ?�, t�i nghe ti?ng Nguy?n Tu�n r? r?, n??c m?t tr�n tr? tr�n nh?ng s?i r�u b?c, k�u kh? � S?! T�i t?n t?i ???c l� v� t�i bi?t s?!

T�i c?ng th?, ngh?a l� t�i t?ng s?, t?ng h�n, t?ng y?u,� c� l?m l�c bu�ng tr�i, nh?ng c?ng c� ?�i khi n?i lo?n! V� t�i h?i ch? Li�n, c�n ch??

T�i k?, t�i m? th?y �ng D?n ng?i tr�n v?ch ph?n, m?t b�n l� thi�n ???ng, m?t b�n l� ??a ng?c. C?nh �ng, m?t r? ?�, c?c n�o c?c n?y to b?ng n?m tay. Ai ?i qua, �ng c?ng ch�a cho m?t c?c, mi?ng b?o �Kh�ng t?ng s?, kh�ng t?ng h�n� th� c? n�m ?� cho t�i ch?t th�m m?t l?n!�.

L�m g� c� k? ch?t ???c hai l?n!

N�i ??n c�i ch?t. V� ch�n.

Trong d?p chuy?n tr� v?i anh em bi�n t?p S�ng H??ng, Tr?n D?n k�u ��Th? h? tr? �? T�i c? ??i m�i. N� b? trong v�ng v�y c?a v?n ch??ng cung ?�nh, t�i s?t ru?t ??i l?p tr? l?n l�n ?? ch�n b?n t�i, nh? ch�ng t�i ?� ch�n ti?n chi?n�.

Nh?ng ai ?� ch�n Tr?n D?n? Ch?a ch�n? V� anh ch?a ch?t, th? h? tr? ?i!

V�i th�ng sau khi t�i ??c GHI, m?t h�m ti?ng ?i?n tho?i vi?n li�n reng l�n. C?m m�y nghe, l?i ch? Li�n. Ch?c ch? m?i t? H� N?i bay v? Cali. Ch? k? chuy?n, con c� con k�, r?i b?o, c� m?t m�n qu� b?t ng? cho c?u. T�i h?i. Gi?ng d?u d�ng, ch? nh? nh?:

– Ch? mang qu� anh Ho�ng C?m g?i. V?n nh? m?i b?n, m?t l�t r??u l�ng V�n. �? h�m n�o ch? qua ch? c?u ch? mang sang!

C�m ?n ch?, ??n th?m anh C?m l� ch? ?� hi?u. Ch? c? k�u ch? th?t h?c, nh?ng ch? h?c ch? d? khi?n l?m ng??i qu�n m?t ngh?a. V� c�i h?c tr??ng ??i, ch? c?n m?t, ngh?a c?n ??n m??i, m?i th�nh ng??i ???c.

Chai l�ng V�n ch? mang qua cho em l?n tr??c v?n c�n m?t n?a. T?i nay, em s? u?ng, m?t ly cho ch?. M?t ly cho nh?ng huy?n tho?i ch�ng ta c�ng nhau g�n gi?, kh�ng ph?i ?? phong th�nh ai r?i nhang ?�n ?i?u ?�m, m� l� t? ?� ta l?i kh?i ?i m?t cu?c l�n ???ng s�ng t?o. C�n l?i, em u?ng ?? nh? m�n qu� Nh�n V?n trao cho nh?ng th? h? sau.

R??u l�ng V�n, r??u t�nh r??u ngh?a. C?ng nh?ng ch�n r??u ?� t�i nh?p m�i v�o, hai m??i n?m tr??c, nghe anh C?m ngh?n l?i, h? gi?ng ��Ch? m�nh ta�Ta say ta ??p l�i tinh t�. Ng? y�n r?i ?�i c� ?�ng ?ong�.

Tr�n n?n ??t n?n, m?t c�i b�n m?c, d?m chi?c gh? ch�n lay, x?c x?ch bao n?i ??i n�n may m� c� r??u chui, th? chui. Nh? th? c�c anh, nh?ng nh� th? kh�ng ???c c� ??c gi?, sao d�m m�i c? thi gan nh? ch? v�o v?c th?m ?? ti?ng v?ng x� t? v�ch ?� l� ti?ng th? d�i l?n trong ti?ng nguy?n r?a.

Th? ??y, nh?ng Tr?n D?n v?n c??i kh?y, th�ch th?c �t�i c� th? m?c th�y ng�n ti?ng ch?i t?c t?n, tr? ti?ng ch?i ��s?ng kh�ng s�ng t?o��.

Nh? r??u l�ng V�n, c?ng ph?i chui. Qu?c l?i, kh�c r??u qu?c doanh ? ch? n� th?t, kh�ng d?i tr�, kh�ng l�n g�n h� kh?u hi?u. N� thoang tho?ng h??ng n?ng ch?t n?p than, ?? l?i ??u l??i bu?t b?ng v? cay c?a ho?n n?n. U?ng v�o, b?ng d?ng s? th?y con ch? ? d?ng n�o c?ng ?�o tr�n m�nh ch? t�m c?a ng??i vi?t, ch? t�nh trong ki?p nh�n sinh.

V� nh?t l� tr�ch nhi?m, v?i m?i ng??i, k? c? nh?ng ng??i mu�n n?m c?.

18 � 11 � 2002

N.D

(H?t)