CHÂN DUNG 24– Y PHƯƠNG
————–
HAI LẦN UỐNG RƯỢU…
[Để nhớ nhà thơ YP]
———-
Lâu, rất lâu rồi, dễ chừng hơn ba mươi năm trước
Lần ấy tôi đến nhà ông
Và chúng ta ngồi bên mâm rượu
Đậm chất núi chất rừng
Rượu men lá thoáng qua rất nhẹ
Nhưng uống nửa ngày thì hãy coi chừng…
Tôi người xuôi,
Còn ông người đồng rừng
Rất thuần chủng như ông tự nhận
Quê ông, tôi đã từng đến
Đẹp bậc nhất gầm trời Việt
Chữ nghĩa của tôi nghèo nên đành bất lực
Vì nghèo chữ thành ra tôi và ông có nhiều tâm đắc
Người đồng rừng không ham nói
Nói nhiều hóa nhạt suông
Nơi ông ở
Một phần ba phố thị tỉnh lẻ lôm nhôm
Ba phần tư còn giữ nếp xưa
Nhưng thoáng nhìn tôi đã thấy
Hình như
Chính ông cũng không mấy mặn mà
Ông đã đi nhiều nơi
Từ nam ra bắc và hình như cả ngoại quốc
Tất nhiên là bởi ông có tài
Tài thi ca
Điều ấy không ai không thán phục
Những trang thơ của ông đọc qua có phần thô thô mộc mộc
Nhưng không hề nếu đọc vang lên giữa triền núi, giữa lòng thung hay
bên bờ thác nước
Trời!
Ngôn từ tinh khiết
Lạ lùng
Giản dị
Cao quý
Như tâm can người đồng rừng
Đã nói là chân thật
Không ham tu từ không ham vẽ vời không ham chải chuốt
Tinh tế như thổ cẩm hoa văn nhưng rõ ràng mạch lạc
Sắc màu tươi nguyên như sắc hoa sắc cỏ sắc trời sắc núi sắc nước khe
sâu…
Bữa ấy tôi nhớ đã làm ông phật ý
Vào lúc chia tay
Tần ngần bên chiếc cổng xây bằng đá thô vững chãi
Tôi khẽ nói đủ để ông nghe
Rồi đây
Ông không về quê đâu
Không về nơi thanh sơn cẩm tú nước biếc gạo trắng thì thụp thanh âm
cối giã bên bờ suối
Ông không về đâu
Ông sẽ không về
Nghe tôi thủ thỉ
Ông quả quyết sẽ về
Lúc ấy tôi nghe và thấy ông nói hơi nhiều
Hình như giống người miền xuôi, hình như hơi giống
Năm tháng qua đi
Cái bữa rượu ngày xưa có lẽ ông đã quên, quên hẳn
Cả tôi nữa, ông cũng có thể quên
Giản dị thôi tôi là kẻ vô danh
Vô danh như bao bản làng nơi xa ấy
Năm tháng trôi qua
Ông không trở về và đã thành công dân thành phố
Không sao ông có quyền như thế, không sao
Và thơ ông nhạt dần cũng từ khi ấy
Đọc ông, tôi không buồn
Không làm nhà thơ thì cũng chẳng làm sao
Thỉnh thoảng đọc đâu đó thấy ông than thở
Muốn bỏ phố thị, muốn bỏ phố thị về quê xưa đất cũ
Ồi chao!
Kiểu ấy người ta nói trên nghìn năm rồi
Ít nhất đã có trong thơ Giả Đảo
Người ta chỉ nói vậy thôi
Chứ mấy ai dám bỏ
Và theo nhau diễn
Cũ quá rồi
Nên nghe ông than
Tôi chỉ cười
Thói quen của mấy người miền xuôi lắm lời
Ông đã mắc
Cũng không sao căn bệnh trầm kha
Vô số người cũng thế
Và có thể còn nên thơ và rưng rưng nước mắt…
Rồi có một lần
Rất tình cờ tôi trở lại quê ông
Và lại một bữa rượu rộn ràng cùng bầu bạn
Tên ông, tôi lỡ lời nhắc đến
Còn vống lên đó là niềm tự hào…
Kì lạ thay những người bạn của tôi trùng xuống
Không ai nói câu nào
Không ai hưởng ứng
Bữa rượu đang vui trở thành nhạt thếch
Cuối cùng
Một người cũng lên tiếng
Sao chúng tôi có thể tự hào
Về người đã bỏ chúng tôi ra đi
Đã bỏ chúng tôi
Đã bỏ chúng tôi
Đã bỏ nguồn thơ tuyệt vời
Đã bỏ…
Sao chúng tôi lại có thể tự hào?
Trời. Tôi chỉ biết ngửa mặt than trời!
Người đồng rừng là thế
Rất giản dị
Thế thôi.
CHÂN DUNG 33 – HONORÉ DE BALZAC
————–
HONORÉ DE BALZAC
Ông đã mang đến cho văn chương một sức sống diệu kì
Sức sống của Hiện tại
Nhốn nháo, nhộn nhạo, cuồng nhiệt, bừng bừng ước mong, khát vọng,
sôi sục, sục sôi, cuồn cuộn, không nghỉ không ngừng
Tất cả những gì đang xác lập
Thì Hiện tại không chấp nhận
Những èo uột, sướt mướt, não nề
Kể cả những gì có vẻ tôn tốt…
Cõi nhân gian ừ đúng tấn kịch hề…
Hậu thế đọc ông choáng váng
Ngôn từ bùng nổ dữ dằn
Ngôn từ cuồn cuộn như thác lũ như bão giông
Ngôn từ ngổn ngang bất chấp khuôn phép
Ngôn từ của cõi nhân gian ồn ào náo nhiệt
Làm vỡ tan những du dương bay bổng lãng mạn rẻ tiền
Làm nản chí những lề thói cũ
Làm sôi giận những quý ông quý bà quý cô quen đọc thơ tình nức nở
Tay ôm ngực run run
Hậu thế đọc ông choáng váng
Trong tận cùng cảm phục
Đã mỉa mai định danh Tấn – hài – kịch – nhân – gian – văn – chương –
ông – bô
Để có dũng khí vượt qua
Hậu thế đọc ông choáng váng
Còn ông chẳng buồn nghe
Nơi ông nằm
Vẫn bình yên lặng lẽ
Phảng phất hương thơm những bông huệ tinh khôi
Người đàn ông ngây thơ
Một mình làm nên huyền thoại
Ăm ắp những khóc cười./.
CHÂN DUNG 34 – K.PAUSTOVSKI
————–
BỖNG NHỚ K.PAUSTOVSKI
Nhẹ nhàng tinh tế sâu đằm
Tinh khiết trắng trong như mối tình đầu và như tuyết
Trầm trầm hiền minh cổ tích
Ngạc nhiên những chuyện đời thường…
Ông sống vào thời sắt máu
Văn chươmg tả đột hữu xung
Văn chương như bom như đạn
Văn chương gào thét ầm ầm…
Đất trời ngả nghiêng đảo lộn
Văn ông lặng lẽ âm thầm
Những thanh âm đời rất nhỏ
Để cho ai biết lắng nghe
Những dòng nước ngọt róc rách
Âm thầm chảy trong lòng đất
Một thời chưa xa chưa xa
Một thời chưa xa chưa xa
Trời đất! Vô cùng kinh ngạc
Người dịch văn ông. Là người
Nhân sinh chịu bao khổ nạn
Nhưng luôn thấy ông mỉm cười
Những kẻ làm bao điều ác
Kết cục cũng vô tăm tích
Kết cục cũng thành hư vô
Cát bụi không còn dấu vết
Nhưng kìa!
Văn chương đích thực
Cứ còn trẻ mãi không già
Nụ cười hiền khô còn mãi
Trong bạn trong tôi
Nở hoa.
CHÂN DUNG 35 – GIA LONG
————–
VUA GIA LONG
Sẽ là điên rồ khi phủ nhận những công lao của Vị Vua đầu tiên của triều Nguyễn
Đức Vua Gia Long
Danh xưng Gia Long đã nói lên khát vọng của Ngài
Khát vọng thống nhất non sông – Gia Định Thăng Long quy về một mối
Ngài là người đau đáu hướng về Lí Sơn – Hoàng Sa – Trường Sa
Những công tích của Ngài và những người kế nghiệp đối với non sông đất nước khiến chúng ta khâm phục
Nhưng dứt khoát không biến thành thiên kiến
Từng đã có dập vùi phủ nhận
Thì đừng để xưng tụng vô lối thế vào…
Dù biết ơn Ngài nhưng cũng nên nói cho phải nhẽ
Phải nhẽ thôi cũng thật khó vô cùng…
Chuyện Ngài trả thù Nguyễn Tây Sơn theo lối tận diệt
Chuyện hậu duệ Ngài tận diệt Cao tộc
Mãi mãi là dấu ấn thảm khốc
Mãi mãi là vết đen trong bộ hồ sơ lịch sử
Khó có thể biện minh…
Thời Nguyễn người Việt ta xưng xưng mọc mọc tự gọi mình là Hoa nhân
Và có ý khinh thường Tranh triều vì phi chính thống
Gia Long – Ngài là người cổ võ nhiệt thành
Cho Tống Nho tái sinh
Tống Nho là gì chắc không cần nhắc lại…
Chẳng phải ngẫu nhiên “Nhị thập tứ hiếu” được diễn Nôm
Chẳng phải ngẫu nhiên có “Lục Vân Tiên”
“Trước đèn xem truyện Tây Minh… Trai thời trung hiếu làm đầu. Gái thời tiết hạnh làm câu trau mình…”
Chẳng phải ngẫu nhiên văn chương cử tử tái xuất giang hồ
Chẳng phải ngẫu nhiên sau này Tam Nguyên Yên Đổ than thảm thiết
Tiến sĩ giấy, toàn tiến sĩ giấy, đồ thật hóa đồ chơi, sách nát, trẻ ranh…
Không phải tự nhiên có khởi nghĩa Chày Vôi
Những lăng tẩm đồ sộ há không phải là học theo Bắc Quốc
Há chẳng phải là phiên bản Thập tam lăng?
Tầm nhìn của Ngài nằm trọn vẹn trong sự thần phục văn – hóa – gốc Bắc Phương
Tầm nhìn ấy đặt móng nền cho một thời kì lịch sử bi ai vào hạng nhất
Đất nước tự cầm tù trong những giáo điều hủ lậu
Tôi ngờ rằng chính triều đình đã mượn chúng dân truyền bá những câu ca đại loại
“Ta về ta tắm ao ta…”
“Trâu ta ăn cỏ đồng ta…”
Trong khi
Nhật Bản cuồn cuộn sóng xô bão nổi Minh Trị Duy Tân
Thì hậu duệ của Ngài ra chiếu cấm đàn bà mặc váy
Hậu duệ của Ngài làm ra thảm họa “Bình Tây sát Tả” thảm khốc vô cùng
Những trung thần kiểu Tôn Thất Thuyết có vẻ lấp ló gương mặt hung thần
Những Bùi Lộ Trạch, những Nguyễn Trường Tộ, những Đặng Huy Trứ,
những Bùi Viện… bơ vơ giữa triều đình tiếng nói chính trực trở thành tiếng kêu trên sa mạc
Đại Nam dù hưng thịnh nhưng là phút lóe sáng cuối cùng…
Trách cứ Ngài ư?
Không!
Chẳng cần trách cứ
Lịch sử đã đi qua than trách chẳng ích gì
Lích sử đã đi qua sùng bái cũng chẳng ích gì
Chỉ là nhìn lại
Mà xót thương cho người Việt
Hình như luôn lỡ nhịp
Suốt mấy trăm năm
Luôn lỡ nhịp
Bởi tầm nhìn đóng khung
Để rồi
Khi tỉnh rượu lúc tàn canh
Giật mình mình lại thương mình xót xa.
CHÂN DUNG 36 – GABRIEL GARCIA MÁRQUEZ
————–
BỖNG DƯNG NHỚ
CHUYỆN BUỒN KHÔNG THỂ TIN ĐƯỢC CỦA ERENDIA NGÂY THƠ VÀ
NGƯỜI BÀ BẤT LƯƠNG CỦA GABRIEL GARCIA MÁRQUEZ
Một cô gái ngây thơ trong trắng
Nàng không bao giờ hết ngây thơ
Nàng cả tin
Và niềm tin lớn nhất là vào người bà
Máu mủ ruột già
Tin lắm chứ!
Erendia ngây thơ luôn tin rằng
Khi bà đã nói thì đều là những lời chân thành
Như máu thì đỏ
Như mưa thì mát
Như bình minh thì sáng
Erendia ngây thơ
Erendia hồn nhiên và trong sáng…
Người bà bất lương
Bất lương khoác áo nhân từ
Bất lương giả đò cần chia sẻ
Bất lương đến mức đánh lừa được tất cả
Erendia ngây thơ đã bị lừa
Nàng hồn nhiên mắc bẫy
Nàng hồn nhiên bán mình
Nàng hồn nhiên bán đi sự trinh trắng
Nàng hồn nhiên trở thành vật tế thần
Vị thần mà người bà là đại diện
Thần Tiền
Nàng ngây thơ
Lỗi lầm lớn nhất của nàng…
Một lỗi lầm không còn cơ hội sửa chữa…
Gabriel Garcia Márquez đã không ngần ngại
Chỉ ra
Chính sự ngây thơ đã tiếp tay cho tội ác
Chính sự ngây thơ đã tự chuốc lấy tủi nhục đọa đày
Chuyện buồn không thể tưởng tượng được của một cô nàng
Chuyện buồn không thể tưởng tượng được của một cộng đồng
Chuyện buồn không thể tưởng tượng được của cõi nhân gian…
Chuyện buồn không thể tưởng tượng được
Quanh quẩn đâu đây…
Mỗi chúng ta hình như đều là một Erendia ngây thơ./.
CHÂN DUNG 37 – TRẦN DẠ TỪ & NHÃ CA
————–
THỦA CHÚNG TA YÊU NHAU VÀ LÀM THƠ…
[Để nghĩ về một thời đã xa…]
——–
Thủa chúng ta yêu nhau và làm thơ
Chiến tranh dần ló mặt
Chiến tranh ngày càng tàn khốc
Chiến tranh mang những gương mặt thật quen quen đến nhàm chán
Nước Việt mình
Nước Việt từng mấy trăm năm chia cắt
Đàng Ngoài, Đàng Trong nay thêm phiên bản Bắc – Nam, Quốc gia – Cộng sản
Nước Việt buồn
Chúng ta yêu nhau và làm thơ
Khi chiến tranh dần ló mặt
Tình yêu như cánh bướm đẹp monh manh
Mong manh và yếu mềm
Yếu mềm và run rẩy
Thủa chúng ta yêu nhau và làm thơ…
Thơ chưa kịp làm
Tình yêu chưa kịp
Nụ hôn đầu giang giở
Nụ hôn đầu đẫm nước mắt chia li
Nụ hôn đầu vương vất mùi tử khí
Nụ hôn đầu của chúng ta cứ như là có tội
Chiến tranh lộ mặt
Gương mặt lạnh tanh chết chóc
Gương mặt phi nhân gương mặt tử thần
Biết bao anh em bạn bè người thân của chúng ta chết tức tưởi
Chết đủ kiểu đủ loại
Vùi sấp chôn nghiêng banh thây tan xác
Thịt da táp vệ đường
Thây người úp mặt trôi sông
Thịt xương vùi trên cát
Thịt xương rữa nát dưới mưa
Thịt xương khô quắt dưới nắng
Thủa chúng ta yêu nhau và làm thơ…
Thơ tình như chết giữa chừng
Nụ hôn đầu tiên chúng ta trao cho nhau
Váng vất mùi tử khí
Như rướm máu bạn bè cùng trang lứa
Mặn chát nước mắt những người vợ mất chồng những cha mẹ mất con
Chúng ta thấy mình như có lỗi
Thủa chúng ta yêu nhau và làm thơ
Chiến tranh lộ nguyên hình gương mặt tàn khốc
Vũ khí đổ vào quê hương xứ sở
Thủa chúng ta yêu nhau và làm thơ…
Chúng ta không thể
Chúng ta không thể
Xưng tụng chiến tranh
Chúng ta không thể tấn phong anh hùng
Cho những người chết bên đường
Cho những người chết trôi sông úp mặt
Cho những người chết thảm thương vùi trong cát
Cho những người chết nơi tưởng chừng không bao giờ biết đến đạn bom
Góc sân chùa, trong giáo đường, trong khuôn viên đại học
Thủa chúng ta yêu nhau và làm thơ
Biết bao người phải chết
Trong đớn đau, trong tuyệt vọng, trong hoảng loạn
Thủa chúng ta yêu nhau và làm thơ…
Chúng ta không có lỗi
Chúng ta không có lỗi
Chúng ta yêu nhau và làm thơ
Những mầm sống monh manh trong nụ hôn trao gửi trong ngôn từ thi ca
trao gửi
Chúng ta hi vọng
Mọi hi vọng không bao giờ có lỗi
Chúng ta đợi chờ ngày mầm xanh sẽ mọc lên…
Chúng ta đã đợi chờ
Qua những tháng những năm thù hận chất chồng
Qua những đọa đày đau đớn xác thân
Qua những mạ lị tận cùng
Qua vô vàn khổ lụy
Chúng ta đợi chờ
Mầm xanh không chết
Mầm xanh âm thầm sống
Mầm xanh vươn mình mọc thẳng
Thủa chúng ta yêu nhau và làm thơ
Chúng ta không có tội tình gì.
Đ.T