Thân Trọng Sơn chuyển ngữ
Nhà thơ da đen Hoa Kỳ (1928 – 2014)
Gọi là nhà thơ, thật ra là chỉ nhắc đến một khuôn mặt của nhân vật kiệt xuất, ngôi sao sáng nhiều mặt vừa qua đời ngày 28/5/2014 này. Bà là nhà thơ, nhà văn, nhà báo, người viết tiểu sử, sử gia, giáo sư, nhà biên kịch, nhà làm phim, vũ công, ca sĩ, diễn viên, nhà hoạt động cho dân quyền, chống nạn phân biệt chủng tộc.
Ngắn gọn và đầy đủ, hãy gọi bà là “Người phụ nữ phi thường”, như nhan đề của một bài thơ của chính bà, xin giới thiệu (với vài bài khác) sau đây:
Người phụ nữ phi thường
Phụ nữ đẹp hay thắc mắc đâu là bí mật của tôi
Tôi không xinh cũng chẳng hợp với vóc dáng của người mẫu
Nhưng khi tôi bắt đầu nói cho họ biết
Họ đều nghĩ là tôi nói dối.
Tôi nói,
Bí mật là ở chỗ tầm với của vòng tay
Khoảng rộng của vòng hông
Bước sải của đôi chân
Nét quyến rũ của môi cong
Một cách phi thường
Tôi là phụ nữ
Người phụ nữ phi thường
Chính là tôi.
Tôi bước chân vào phòng
Bình tĩnh, thản nhiên
Và đến gần người đàn ông
Mấy chàng trai đều đứng lên
Hay đồng loạt quỳ gối
Rồi vây quanh lấy tôi
Như bầy ong thấy mật.
Tôi nói
Bí mật ở chỗ nồng cháy của đôi mắt
Sáng bóng của hàm răng
Đong đưa của vòng eo
Rộn rã của đôi chân
Một cách phi thường
Tôi là phụ nữ
Người phụ nữ phi thường
Chính là tôi.
Ngay cánh đàn ông cũng thường tự hỏi
Họ nhìn thấy gì ở nơi tôi
Họ bõ công tìm kiếm
Nhưng chẳng thể nào khám phá được
Vẻ bí ẩn bên trong của tôi
Ngay cả khi tôi chỉ cho họ
Họ nhận là vẫn chẳng thấy gì.
Tôi nói,
Bí mật của tôi, đó là tấm lưng thon,
Là nụ cười rực nắng,
Là ngực tròn mê đắm,
Là dáng vẻ yêu kiều.
Một cách phi thường
Tôi là phụ nữ
Người phụ nữ phi thường
Chính là tôi.
Bây giờ bạn đã hiểu
Vì sao tôi không phải cúi đầu
Tôi không reo hò hay nhảy bổ
Hoặc phải cố nói thật to
Khi bạn nhìn thấy tôi đi qua
Tôi phải làm sao cho bạn thấy tự hào
Tôi nói
Bí mật là ở chỗ đôi gót chân lách cách
Mái tóc uốn lượn cong
Ở trong lòng bàn tay
Sự quan tâm cần thiết
Bởi vì, một cách phi thường
Tôi là phụ nữ
Người phụ nữ phi thường
Chính là tôi.
Công việc của phụ nữ
Tôi có con cái phải chăm
Áo quần phải vá
Sàn nhà phải lau
Thực phẩm phải sắm
Rồi con gà phải rán
Đứa bé phải lau khô
Khách khứa phải đãi ăn
Khu vườn phải làm cỏ
Áo xống phải ủi thẳng.
Tôi phải mặc đồ cho lũ nhỏ
Phải mở nắp chiếc hộp con
Phải làm sạch thoáng căn nhà
Rồi phải chăm lo người bệnh.
Phải tháo gỡ cuộn vải bông.
Hỡi ánh nắng, hãy chiếu sáng tôi
Hỡi cơn mưa, hãy đổ lên người tôi
Hỡi giọt sương, hãy rơi thật khẽ
Và làm mát lại vầng trán tôi.
Hỡi bão tố, hãy thổi tung tôi từ chốn này
Với sức gió dữ dằn mãnh liệt nhất
Cho tôi bay bổng trên bầu trời
Đến khi lại được nghỉ ngơi.
Hỡi những bông tuyết, hãy rơi thật nhẹ
Phủ lên tôi khắp cả châu thân
Những chiếc hôn lạnh lẽo giá băng
Để đêm nay tôi thoả lòng yên nghỉ.
Nắng, mưa, và vòm trời xanh,
Núi, biển, lá cây và đá,
Ánh sao và vầng trăng rực rỡ,
Chỉ các người tôi mới gọi là của riêng mình.
Khi anh đến
Khi anh tự ý đến với em,
Anh vẫy mời
Em đến cõi xa xưa
Nơi kỷ niệm chôn giấu
Trao tặng em, như tặng trẻ con, căn gác thượng,
Góp nhặt sơ sài những tháng ngày qua,
Bộn bề những nụ hôn vụng trộm
Bừa bãi những cuộc tình vay mượn
Đầy dẫy những ngôn từ bí ẩn.
Em bật khóc.
Chạm cánh thiên thần
Chúng ta, thôi không quen dũng cảm,
Đoạn lìa hẳn mê say,
Sống cuộn mình trong cái vỏ đơn côi,
Cho đến khi tình yêu rời ngôi bảo tháp
Hiện ra trước mắt.
Giải thoát ta đưa về cuộc sống.
Tình yêu đến
Chở theo bao hạnh phúc ngất ngây
Hoài niệm hoan lạc cũ
Hồi ức đau thương xưa
Tuy nhiên nếu ta bạo dạn
Tình yêu tháo gỡ xiềng xích hãi sợ
Từng trói buộc hồn ta.
Ta dứt được thói e dè
Trong niềm phấn khích của hào quang tình ái
Ta mạnh dạn không còn sợ hãi
Và bất chợt ta sẽ nhận ra
Rằng tình yêu trang trải hết cho ta
Bây giờ và mãi mãi.
Chỉ có tình yêu
Mới ban cho ta tự do.
Thời gian qua đi
Da người tựa bình minh
Da tôi như mùi xạ
Một bên khắc hoạ sự khởi đầu
Của một kết thúc nào đó
Bên kia, sự kết thúc của
Một sự khởi đầu rõ ràng.
Đàn ông
Thời còn trẻ, tôi thường hay
Quan sát từ phía sau màn cửa
Những người đàn ông xuôi ngược trên đường. Những gã say, những lão già.
Những người trẻ thì hăng như mù tạt.
Tôi nhìn họ. Đàn ông lúc nào cũng
Đi tới nơi nào đấy.
Họ biết tôi đứng đây. Mười lăm
tuổi và khát khao họ.
Dưới khung cửa sổ tôi đứng, có thể họ dừng lại
Đôi vai nhô cao lên
Như vú một cô gái
Vạt sau áo khoác phủ lấy
Cặp mông.
Ôi những người đàn ông.
Một hôm họ giữ bạn trong
lòng bàn tay, dịu dàng, như thể bạn
là quả trứng tươi cuối cùng trên thế giới. Sau đó
Họ siết chặt. Một chút thôi. Lần
siết đầu tiên còn dễ chịu. Một cái ôm vội vàng.
Mềm mại trong sự không thể chống cự của bạn. Thêm
Một chút nữa. Đau đớn bắt đầu. Vặn xoắn
Một nụ cười trượt quanh nỗi sợ. Khi
Không khí biến mất,
Tâm trí bạn bật ra, nổ bùng dữ dội, ngắn ngủi,
Như đầu que diêm trong bếp. Vỡ tan.
Đó là nước ép của bạn
Chảy xuống đôi chân họ. Làm ố giày họ mang.
Khi trái đất tự điều chỉnh lần nữa,
Và mùi vị cố trở lại đầu lưỡi,
Thân thể bạn đóng sầm lại. Mãi mãi.
Không chiếc chìa khoá nào tồn tại.
Khi chiếc cửa sổ phủ đầy lên
Tâm trí bạn. Nơi đó, phía bên kia
Sự lay động của màn cửa, những người đàn ông bước đi
Biết chút gì
Đi đâu đó
Nhưng lần này, tôi chỉ đơn giản
Đứng và nhìn.
Có lẽ.
Tôi biết vì sao chim trong lồng hót
Con chim tự do bay nhảy
Trên lưng gió
Thả trôi xuôi
Đến tận cuối giòng
Và nhúng đôi cánh
Trong ánh nắng vàng óng
Và kiêu hãnh đòi lấy không trung.
Nhưng có con chim đứng oai phong
Trong chiếc lồng chật hẹp
Chẳng mấy khi nhìn thấy được
Qua chấn song giận dữ
Đôi cánh bị cắt cụt
Đôi chân bị trói buộc
Nên chim hắng giọng cất tiếng hót.
Con chim trong lồng hót
Với âm rung hãi khiếp
Về những điều chưa biết
Nhưng vẫn mãi ước ao
Âm thanh được vang ra
Đến ngọn đồi nẻo xa
Bởi chim nhốt trong lồng
Cất tiếng hót tự do.
Con chim tự do nghĩ đến làn gió khác
Gió mát lành qua hàng cây thở than
Chú sâu béo tròn trên bãi cỏ bình minh
Chim gọi trời xanh là của riêng mình.
Đứng trên nấm mồ của những giấc mơ
Bóng chim lồng thất thanh cơn ác mộng
Cánh bị cắt và đôi chân bị cột
Chim hắng giọng cất lên tiếng hót.
Con chim trong lồng hót
Với âm rung hãi khiếp
Về những điều chưa biết
Nhưng vẫn mãi ước ao
Âm thanh được vang ra
Đến ngọn đồi nẻo xa
Bởi chim nhốt trong lồng
Cất tiếng hót tự do.
Tôi vẫn đứng dậy
Bạn có thể hạ thấp tôi trong lịch sử
Bằng lời dối trá cay độc quanh co
Bạn có thể dìm tôi xuống chốn bẩn dơ
Nhưng, như hạt bụi, tôi vẫn đứng dậy.
Phải chăng tôi tươi tắn khiến bạn căm tức?
Và cớ sao bạn phiền muộn u sầu?
Vì chân tôi bước như thể giếng dầu
Được bơm vào căn phòng tôi tiếp khách?
Như chốn cung trăng, như những mặt trời
Như dòng thuỷ triều chẳng hề thay đổi
Như nguồn hy vọng vẫn mãi tuôn trào
Tôi vẫn đứng dậy, vẫn ngẩng cao đầu.
Chả lẽ bạn lại muốn tôi suy sụp
Đầu cúi gầm, mắt nhìn xuống đất?
Đôi vai gập, như sa nước mắt
Ủ rũ yếu hèn qua tiếng khóc than?
Tôi kiêu kỳ khiến bạn bị xúc phạm?
Lẽ nào bạn thấy nặng nề tổn thương
Chỉ vì tôi cười vui như cả mỏ vàng
Đào ngay trong sân nhà mà có được?
Bạn có thể bắn tôi bằng câu chữ
Bạn có thể cắt tôi bằng mắt nhìn
Bạn có thể giết tôi bằng oán ghét căm hờn
Nhưng, như khí trời, tôi vẫn sẽ đứng dậy
Vì tôi quyến rũ nên bạn buồn bực?
Khiến bạn cho là chuyện bất thường
Khi tôi nhảy múa như từng có kim cương
Ngay ở chỗ hai đùi tôi gặp gỡ.
Từ chốn tồi tàn của tủi hờn lịch sử
Tôi đứng dậy
Từ nơi nguồn cội của tang thương quá khứ
Tôi đứng dậy
Tôi là đại dương đen, cuồn cuộn mênh mông
Tuôn trào, vỡ căng theo ngọn thuỷ triều dâng
Bỏ lại phía sau những đêm dài khiếp sợ
Tôi đứng dậy
Trong ánh bình minh rạng ngời trong vắt
Tôi đứng dậy
Mang theo tặng phẩm của bao nhiêu thế hệ
Tôi đứng dậy
Tôi là ước mơ, là khát vọng của kiếp người nô lệ
Tôi đứng dậy
Tôi đứng dậy
Tôi đứng dậy.
Tác giả gửi Văn Việt.
