Những bài thơ đầu tiên của Phan Hoàng Phương xuất hiện vào thời điểm 198 -1990 trên các báo địa phương như Quảng Nam – Đà Nẵng, Tạp chí Non Nước, Diễn đàn Thanh Niên… rồi đến các báo Lao Động, Tiền Phong, Văn Nghệ… Trong bối cảnh sinh hoạt văn chương sôi nổi bấy giờ, chị đã được đón nhận nồng nhiệt bởi một giọng thơ mới – giọng thơ nghiêng về tinh thần suy tưởng, vốn còn ít ỏi, nhất là với thơ nữ.
Người đọc có lý do để hy vọng Phan Hoàng Phương sẽ đi đường dài cùng thơ với tất cả những vui buồn, may rủi của nó. Chị dự tuyển và được đón nhận vào trường viết văn Nguyễn Du.
Thế nhưng, chỉ sau hai tháng nhập học, chị đã rời Hà Nội và quay về Đà Nẵng để bắt đầu một công việc khác: làm báo.
Phan Hoàng Phương viết ít và thường lưỡng lự khi công bố tác phẩm của mình. Chị cho rằng nghề báo đã khiến chị “xao lãng” với Thơ, “bội bạc” với Thơ. Đó chỉ là một cách nói. Viết, không viết, viết gì, viết như thế nào, tiếp tục hay dừng lại… Có biết bao lý do cho sự “xao lãng”, “bội bạc” hay “thủy chung” với Thơ của một người.
Dù sao, Phan Hoàng Phương quả đã đi một quãng đường đủ dài, cho đến hôm nay, khi chị cho ra mắt tập thơ thứ hai của mình: Giới hạn.
Nhân dịp này, Văn Việt xin giới thiệu bài viết của TS Ngữ văn Huỳnh Văn Hoa về thơ Phan Hoàng Phương và một chùm thơ rút từ Giới hạn (NXB Đà Nẵng/2020).
Văn Việt
NGƯỜI ĐÀN BÀ LẶNG LẼ LÀM THƠ
Huỳnh Văn Hoa
Đêm đó/ Sau lưng ông/ Dòng sông Hương như đứng lại/ Ghi lấy lời mai sau/ Quả rằng ông có lý/ Khi khuyên với nhân gian/ Những lúc buồn/ Hãy vịn câu thơ mà đứng dậy (Nhớ Phùng Quán)
Đêm nay/ Chuyến tàu chở người từ cõi âm về đông nghẹt/ Con không dám ra sân ga đón người/ Không dám nhìn sâu vào di ảnh của người/ Vì lại sợ người tin cậy … Chuyến tàu lại rời ga/ Con sấp ngửa chạy theo mà không ai hay biết … (Rằm tháng bảy)
Khi xưa ta khóc/ Khi không có được cái áo thật trắng, cái quần thật xanh cho ngày đồng diễn năm 76/ Khi không có được/ Những thanh củi thật khô để nhóm lên bếp lửa ngày đông khói khỏi cay nhòe nước mắt/ Lớn lên ta khóc/ Khi đứng giữa miền đất Chiên Đàn trơ trọi năm 78/ Mối tình đầu trôi theo mảnh trăng non…
Rồi bẵng đi bao nhiêu năm/ Tiếng khóc dựa vào đỉnh núi/ Chỉ như thấy cây kia luôn xanh, hoa kia luôn thắm/ Chỉ như thấy ánh trăng dịu dàng mong ngóng/ Mây trắng vờn quanh năm/ Chỉ mình Anh theo dõi theo/ Rồi vẫn nói/ Đắng cay không có cặn đâu em (Khóc)
– Không thể hỏi trời xanh/ Không thể hỏi sông dài/ Bao phận người đã trôi/ Bao đục trong đã nhận/ Bao chén rượu vơi đã thức để sông đầy (Trước sông)
– Chỉ một đoạn đường thôi/ Mà hoa trái chạm đến tầm tay với / Đẩy nỗi buồn lùi lại phía xa xôi (Bên nhau một chặng đường)
Tập thơ này có 45 bài, có tựa hơi lạ, Giới hạn. Giới hạn, theo định nghĩa của Từ điển Tiếng Việt: “Phạm vi, mức độ nhất định, không thể hoặc không được phép vượt qua” (Hoàng Phê, Từ điển Tiếng Việt, NXB Đà Nẵng – Trung tâm từ điển học, 2005, trang 405). Với toán học, “giới hạn là một trong những khái niệm cơ bản của giải tích toán học” (Từ điển toán học thông dụng, NXB Giáo dục, HN, 2001, trang 268). Giới hạn còn là một khái niệm của triết học (Xem Danh từ triết học, LM Cao Văn Luận chủ biên, NXB Trí Dũng, Sài Gòn, 1969, trang 97). Giới hạn như một chủ đề, xuyên suốt nội dung, hình ảnh thơ.
Xét đến cùng, Con người – Cuộc đời – Không gian – đều có giới hạn. Giới hạn của đời người làm ta hiểu rõ hơn cái vô hạn của vũ trụ, của thiên nhiên. Mọi nền triết học, cả đông lẫn tây, đều bàn về giới hạn. Giới hạn không chỉ là khái niệm của hình học, như đã nêu trên, mà còn là ý niệm của mỹ học, đạo đức học, tôn giáo. Các nhà hiền triết, xưa và nay, ít hay nhiều, đều nghĩ về giới hạn. Thơ Phan Hoàng Phương chới với giữa những chân trời.
Đọc thơ Phan Hoàng Phương, cứ nghĩ thời gian đã lăn tròn trên những mảnh vỡ cuộc sống, đã đánh cướp đi những cái gì gần gũi, thân thương và trả lại những hối tiếc, những mất mát, có khi sự mất mát là những khung trời cũ, gắn liền với kỷ niệm thời thơ ấu, thời mới lớn, thời mới yêu. Trong lấp lánh những mảnh vỡ đó, ta bắt gặp sự lặng thầm của một trái tim mẫn cảm, tha thiết nhớ, tha thiết tiếc thương. Lại có lúc là sự phủ nhận, trốn chạy chính mình. Những hình ảnh mờ tỏ, khuất chìm của quá khứ và cả hiện tại chưa xa lắm, về phương diện sáng tạo, đó là những thời gian – không gian mang tính nội tâm:
– Những ngày đi trong mưa gió/ thèm được nghe những câu thơ cũ/ đau như trời tuôn mưa/ buốt như cơn gió xé/ đẹp như vạt lau bừng sáng tận bìa rừng …
Những ngày đi trong mưa gió/ Thèm nơi trở về, ngồi bệt trên nền nhà mát lạnh/ mâm cơm nóng hổi đủ đầy/ thèm nơi trở về/ có những gương mặt ngẩng lên nụ cười chào đón/ quên người xa để nhớ những người gần (Đi trong mưa gió)
– Đã lâu rồi, tôi không nhìn ánh trăng khuất sau mé núi/ để thấy mình cheo leo (Đã lâu rồi)
Khi tôi về/ Lời nguyền xưa đã mất/ Bước chân đi chầm chậm một kiếp người (Khi tôi về)
Mọi niềm vui thì đã qua/ Còn nỗi buồn thì chưa tới (Năm 93)
Phan Hoàng Phương có những câu thơ day dứt, đau đáu về thân phận, khác với con người thật ngoài đời, bỡn cợt, tung phá. Sâu kín trong một số bài thơ như Khóc, Quê người, Kết thúc, Chia tách, Thiền, Năm 93, Rằm tháng Bảy, Hoa gạo, Quay lại, Tựa, Giới hạn, Đường chỉ tay, Như một lời tạ ơn,… gửi gắm bao nỗi niềm, bao tiếc nuối cho phận đời, như con tằm vương tơ, như ánh trăng chưa khuyết, như ngọn nến chưa tàn, nghĩa là còn vấn vương, nặng nợ. Tâm trạng giống Lý Thương Ẩn (813 – 858) trong Vô đề:
Xuân tàm đáo tử ty phương tận
Lạp cự thành hôi lệ thủy can
(Con tằm đến thác còn tơ vướng
Chiếc nến chưa tàn lệ vẫn sa
– Bản dịch của Khương Hữu Dụng và Nam Trân)
Trong thơ Phan Hoàng Phương, ta hay gặp hình ảnh “ánh trăng” (Những đêm trăng ngời ngợi – (Mùa mưa)/ Ánh trăng khuất sau mé núi – (Đã lâu rồi)/ Ánh trăng dịu dàng mong ngóng – (Khóc)/ Nhẹ hờ như một ánh trăng – (Tình yêu xanh)/ Một vầng trăng nhòa nhạt giữa mây trời – Trăng vẫn xanh xao/ Trăng vẫn lặng thầm – (Trăng ngày)/ Một vầng trăng muôn thuở – (Trăng muôn thuở)/ Trăng trôi về một phía – (Rằm tháng Bảy)/ Ánh trăng thôi mong manh – (Quay lại)/ Đêm rằm trăng thánh thiện – (Những chiếc gùi chật nặng)/ Bóng trăng non lặng thinh treo đầu ngõ – (Xa)/ Nguyên lành dưới ánh trăng– (Gương mặt).
Hình ảnh này đi dọc con đường thơ Phan Hoàng Phương, tạo nên sự giao hòa, đồng vọng và sẻ chia giữa thơ và đời. Thơ Phan Hoàng Phương là thẳm sâu của trái tim, hiểu giới hạn của đời người và buộc lên tiếng. Chỉ vậy và có vậy. Tiếng thơ đó như những đường chỉ tay của “duyên phận”, “xê dịch”, “hẫng hụt”, “dọc ngang”, “chồng chéo”, “chìm nổi”, song, luôn tâm niệm: Dặn mình sống trong hòa ái (Đường chỉ tay).
Đà Nẵng, tháng 2 năm 2020
THƠ PHAN HOÀNG PHƯƠNG
MÙA XUÂN
Nụ đào giờ đã héo
Cánh mai kia đã lớp lớp rơi vàng
Bao mùa xuân trôi qua
chúng ta cứ bày biện, ngắm nhìn và thu dọn
Như thể nụ hoa kia biết cười, cánh hoa rơi biết khóc
Như lâu lắm rồi mới chọn được người thương
Ngoài kia
Trời thôi rắc bụi mưa
Ngọn gió thôi thổi buốt
vòm lá bàng trước ngõ trỗi xanh
Rồi phượng cũng sẽ rơi
sen cũng sẽ tàn
mọi lối lại ướp vàng hoa cúc.
Lại bày biện, ngắm nhìn ấm áp
một lớp vàng, một lớp đỏ, một lớp xanh
Quên cả lớp lá bàng chín thẫm
ngoài hiên sấp ngửa tiễn mùa đi.
GIỚI HẠN
Cuối cùng chúng ta cũng dừng lại trước bức tường
lặng im
khô khốc
Ở đó
Hiện rõ những gương mặt của thiên thần
Hiện rõ những trái tim thủy chung nhân hậu
Không thể như những đàn chim kia sải cánh vượt qua
Không thể như những chòm mây quyện vào nhau mà bay mãi
Em và anh như dãy núi nứt đôi
Mãi không chạm vào nhau được nữa.
Em qùi xuống dưới chân tường
Cỏ không còn màu xanh
Nước mắt khô thành muối
Bao nhiêu người đã đến đây
Cũng như em và anh
Như tạo hóa hợp tan đùa giỡn
Thôi ta về đi anh
Phía bên kia bức tường
Anh có nhìn thấy được
Những bước chân quay ngược phía bên này
BUỔI TỐI
Khi không còn sự tỉnh táo của ngày
Đêm bật khóc
Không cố gắng
Không điều chỉnh
Không giới hạn
Ý nghĩa chìm xuống đáy sông và lung linh trên mặt nước
Gương mặt anh
Khi xa, khi gần
Khi buồn, khi giận
Gương mặt anh, em đặt chỗ nào cũng sáng
Anh chạm vào cơ thể của em
Như không thể cố gắng hơn được nữa
Như không thể gìn giữ hơn được nữa
Như không thể giới hạn được nữa
Ý chí không còn mạnh mẽ
Bởi xúc cảm chân thành
Sự kìm nén chân thành
Đêm không đầu, không cuối
Ký ức xếp lên nhau như lá mục rừng sâu
Nhiều khi chỉ ước sáng mai không còn thức giấc
Quanh mình ụ mối bao quanh.
Ngày đến
Khi những tia sáng đầu tiên lọt vào khe cửa
Ý nghĩ lại sáng bừng
Chòm mây vẫn tinh khôi áp vào vách núi
Nụ cười vẫn thật hiền như cỏ ngọt đồng xa.
QUAY LẠI
Quay lại
Cánh cửa thôi khép hờ
Ánh trăng thôi mong manh
Tiếng cười dịu êm giữa chừng tắt lịm
Hai gương mặt ngồi yên lặng trước gương
lạ lùng nhìn lạ lùng
xa xôi nhìn xa xôi
Có ai đó đã bước vào căn nhà này
đã chạm vào đồ vật này
đã đẩy mọi thứ về chốn xa?
Không có dấu vết của đợi chờ
của khổ đau hay đơn độc
Trước hiên
Góc sân bừng sáng
bông hồng vàng
ta từng tặng cho nhau
TÌNH YÊU XANH
Nàng cõng trên lưng rất nhiều tình yêu rồi ra đi
Nàng không cần biết
Phía bên kia của tình yêu sẽ là gì
Phía bên kia của sự tuyệt vọng sẽ là gì
Nàng đi tìm nơi cất giấu
Những gì đã là của nàng
Vĩnh viễn thuộc về nàng
Đêm xuống
Khi bầu trời lấm tấm những hạt sương
đầu hôm mỏng manh
Nàng nghiêng mình về phía trăng lên
Lặng nghe cơ thể của mình
Tình yêu của mình
Nhẹ hờ như một ánh trăng
Bỗng chốc nàng thèm được nói cười cùng ai đó
Thèm được giành giật một điều gì đó
Được rủa nguyền
Được tin
Được yêu và hy vọng
Rày đêm
Mai đêm và mãi mãi những đêm
Nàng biết
Nàng chẳng thể nào rời được nơi đâu
và đến được nơi đâu
Phía trước mặt mọi điều nguyên vẹn quá.
KẾT THÚC
Tôi viết những bài thơ này
Khi câu chữ đã bỏ tôi mà đi
Khi cảm xúc đã bị ngăn lại như con đập chắn ngang dòng nước.
Tôi viết những điều này
để một lần nữa hối lỗi với rằm trăng thánh thiện
với vầng mặt trời đỏ rực như que cời lửa
với nụ cười hiền
với sự bao dung
Tôi viết những điều này
để dâng tặng anh
cùng nỗi buồn tôi không chạm tới bao giờ.
LỜI TỪ BIỆT
Đã đến lúc
Chúng ta phải nói lời từ biệt
Chuyến bay trôi trong đêm
Mặt đất dần xa hút
Đã quá muộn rồi
Vì sao ơi xin đừng thức nữa
Đã quá xa rồi
Cánh buồm ơi xin đừng căng gió
Đã quá đau rồi
Bàn tay ơi xin đừng níu giữ
Ai đem đầm ấm ra đi
Ai xô cây đổ rạp
Ai đem muối xát lòng đau
Một giờ hai giờ ba giờ
Một tuần hai tuần ba tuần
Qua được một tháng là qua được một năm
Qua được một năm là qua được hai mươi năm
Qua được hai mươi năm là đến ngày gặp lại
Lạ như gặp người dưng
Lạ như đứng chôn chân
trước căn nhà cũ
Lòng người vấp gió mở toang
QUA CẦU
Qua cầu
tắt nắng
mây trôi
Gió từ biển quay về
Sóng từ sông tìm bể
Kia, người đàn ông chở theo con gái
Tay cha nắm lấy tay con
như để giữ chặt hơn
Kia, người đàn bà chở theo con trai
Hai tay con vòng phía sau lưng
Như đã lớn
Đường chật
người đông
Những đôi tình nhân chen nhau về phía trước
tin cậy và trao gửi
Mai kia
Người con gái có chịu cho cha nắm chặt bàn tay
khi buồn tủi
Người con trai có tìm về úp mặt vào lòng mẹ
sau bao sóng nổi trên đời
Mai kia
những đôi lứa yêu thương
có kiếm tìm nhau sau lối rẽ
sau những lần tắt nắng, mây trôi?
Một ngày
lại thêm bao người thong dong
lại thêm bao người vội vã
lại thêm một người
đi mà không hay không biết
hôm nay
lần cuối qua cầu.
VÀ CHÚNG TA VẪN SỐNG
Bắt đầu từ đâu chúng ta rơi vào câm nín
Nụ cười vắng
Câu hát vắng
Căn nhà có khi chỉ còn nghe tiếng nước chảy trong ao cá
Tiếng trẻ con khóc
Tiếng bồ kết nổ trên bếp lửa
Và cả tiếng thở dài bên nhà hàng xóm
Có gì đặt giữa chúng ta
Đẩy chúng ta ngày một xa
Tưởng sẽ không được một năm, hai năm, ba năm
hay nhiều nhất là khi con gái đi lấy chồng, con trai đi lấy vợ
Thế mà đã hết ngày xanh
Vẫn vậy và chúng ta vẫn sống
Không lẽ đứng trong góc bếp
Lai nhớ nôn nao cái bếp dầu, bếp củi
Không lẽ lướt bàn tay nhẹ êm trên bàn phím
Lại nhớ tiếng máy đánh chữ lách cách trong lòng đêm tĩnh lặng
Không lẽ mơ về một thời
Đèn nhà ai nấy rạng
Vẫn vậy và chúng ta vẫn sống
Những cánh cửa cứ mở ra với người này và khép lại với người kia
THIỀN
Nhắm mắt
Đầu óc âm âm, vỡ tung, xáo trộn
Thời gian quay ngược, quay xuôi
Đồi cà phê trĩu quả
Rừng cao su rờn rợn
Hai gốc gạo đậu hoa đỏ rực
Lục bình túm tụm bờ ao
Năm 72.
Lớp vỡ lòng tao tác.
Năm 75
Từ quê Nội tìm đường về quê Ngoại
Ép người trên khoang tàu chật chội
Tới Quảng Trị
Đi bộ 11 km
Qua sông Bến Hải
Vào chợ ven đường
Mẹ mua cho bộ đồ hoa
Đứng giữa đường thay vội
Cho không ai nhận ra
Con gái Bắc Kỳ.
Qua đèo Hải Vân
Thấy ông bà, cha mẹ, chị em, dì cháu, cô cậu ôm nhau khóc lặng
Nhìn ngơ ngơ ngác ngác
Nửa quê mình là đây?
Năm 78
Tạ từ miền tây xứ Nghệ
Ngoảnh mặt nhìn nông trường bạt ngàn cà phê, bạt ngàn cao su,
bạt ngàn cam
Nghe loa phóng thanh, biên giới súng vang.
Lại vượt đèo Hải Vân
Tới vùng đất trọi trơ sỏi đá, cỏ héo xác xơ, đồi đầy nắng
Chỉ có ánh trăng vàng vời vợi
Niêm phong tình yêu đầu tiên.
Đôi chân vẫn khoanh tròn
Mắt nhắm
Đầu ngón tay tê buốt.
Cư xá ồn ào, dơ bẩn
Mỏi rục tay hứng từng giọt nước
Cho ngày phụ nữ ta mang.
Cư xá đầy dấu chân của đôi lứa yêu nhau
Đầy khóc, buồn lặng lẽ
Thả trôi tận cuối dòng Hương.
Muốn dừng lại mà sao không dừng được
Muốn ngăn ý nghĩ kế tiếp mà sao không ngăn được
Đầu óc âm âm, vỡ tung, xáo trộn
Thời gian quay ngược, quay xuôi.
Chạy khỏi Hà Nội vào ngày đông
Bỏ lại chăn bông, văn chương chữ nghĩa
Chui vào cuộc đời của anh
Ấm áp, tin cậy, nhọc nhằn, cay cay hạnh phúc.
Chui vào cuộc đời này
Sâu đến bao nhiêu mà lại muốn thoát ra
Rũ sạch
Muốn dừng lại mà sao không dừng được
Muốn ngăn ý nghĩ kế tiếp mà sao không ngăn được
Gương mặt anh hiện ra xám ngắt
Em nhìn mà bất lực
bất lực với cả chính mình.
Anh đã ngồi như thế này ư?
Đã kéo em về như thế này ư?
Đã rũ sạch như thế này ư?
Em không thể nào làm được như anh
Không thể nào rỗng không
Rũ sạch.
GƯƠNG MẶT
Gương mặt ấy
ngập tràn cái tốt
ngay cả khi chưa nắm bàn tay,
lòng đã nghĩ giữ lâu hơn thương nhớ
Gương mặt ấy thân quen như thể
khi buồn đã ngồi trước biển
khi đau đã ở cạnh sông
khi tuyệt vọng nhìn trời từng sợ sáng
thấy ngày đi lại sợ nối đêm về
Gương mặt ấy, đủ gieo niềm tin cậy
Gửi ráng chiều trên đỉnh non cao
Gửi hạnh phúc tựa cánh đồng lúa chín
Nguyên lành dưới ánh trăng
PHỤ NỮ
(Yêu mến tặng chị M.Nh)
Có ai biết sự dịu dàng kia
là khi gian truân đã quá nửa dặm đường
Có ai biết đôi mắt lấp lánh tin yêu kia
là khi đớn đau buồn tủi đã vùi sâu
Có ai biết sự khép mình cách biệt kia
là lúc đã đủ đầy ồn ã
Không còn nhìn bằng mắt
Không còn nghe bằng lời
Thanh thản nhận những chân thành nồng ấm
Những yêu thương có thực bên đời
Một ngày
Như cỏ như cây phủ đầy gió bụi
Tinh tươm sau đợt mưa trời
Một ngày bình yên cập bến
cắm con sào cẩn trọng nông sâu
Một ngày
Ngóng về phía chân trời
Chợt thấy một chân trời khác
